ΚΑΡΙΟΧΩΡΙ
Το Καρυοχώρι το συναντά κανείς μετά από τον Άγιο Χριστόφορο σε απόσταση 3 χλμ. και είναι χτισμένο μέσα σε μια κοιλάδα και σε υψόμετρο 710 μ.
Η ονομασία του χωριού κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ήταν Κουζλούκιο και μετονομάστηκε σε Καρυοχώρι το έτος 1928.
-Κουζλούκιο προερχόμενο από τη λέξη «καζ» που σημαίνει καρύδι.
-Καρυοχώρι σύνθετη λέξη αποτελούμενη από καρυά + χωριό δηλαδή χωριό με καρυδιές.
ΙΣΤOΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡOΜΗ ΑΠO ΤO ΕΤOΣ 5000 π.χ. ΩΣ ΤO 1923
Ενδείξεις ζωής στην περιοχή υπάρχουν από τη νεώτερη νεολιθική περίοδο που χρονολογείται το 5000 π.χ. Διέμεναν κάτοικοι αγνώστου πολιτισμού των οποίων τη ζωή μαρτυρούν τα θεμέλια οικισμών που βρέθηκαν στο γήλοφο του Προφήτη Ηλία. Το 3000 π.χ. έχουμε την εμφάνιση ορισμένων φυλών που ονομάστηκαν γενικά προέλληνες και παρέμειναν στην περιοχή ως την κάθοδο των Δωριέων και την εμφάνιση των μακεδονικών φυλών. O νεολιθικός οικισμός εξελίχθηκε σε μiα μικρή πόλη και η ζωή διατηρήθηκε ως τα Ελληνιστικά χρόνια, όταν ο χώρος έγινε νεκροταφείο και οι κάτοικοι μετανάστευσαν. Η ζωή ξαναβρήκε τους ρυθμούς της στα ρωμαϊκά χρόνια και συνεχίστηκε στη βυζαντινή περίοδο.
Μετά τον ερχομό των Νορμανδών το 10ο αιώνα στο Βυζαντινό κράτος και τη Δ' Σταυροφορία λυμαίνονται στην περιοχή Φράγκοι, Νορμανδοί, Σλάβοι και Βούλγαροι. Oι επιδρομές και λεηλασίες συνεχίστηκαν ως τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1389, όταν οι ορδές των μουσουλμάνων πλημμυρίζουν την περιοχή της Εορδαίας.
Στο χωριό εγκαθίσταται μια φυλή νομάδων εν ονόματι Γιουρούκοι, οι οποίοι εξοικειώνονται με την αγροτική ζωή εγκαταλείποντας την πολεμική τέχνη. Μια άλλη φυλή νομάδων, οι Κονιάροι συνεχίζουν τις ληστρικές επιδρομές λεηλατώντας και εκκενώνοντας το χωριό. Το τουρκικό στοιχείο παρέμεινε στο χωριό ως την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης, οπότε έχουμε την εγκατάσταση 710 Ελλήνων του Πόντου και της Μ. Ασίας.
Η τυπολογία των σπιτιών του Καρυοχωρίου έχει άμεση σχέση με τη χρονολογική εξέλιξη. Σήμερα η διάκριση και κατάταξη των σπιτιών μπορεί να γίνει από τον τρόπο κατασκευής και από τα επί μέρους μορφολογικά χαρακτηριστικά. Με βάση αυτά μπορούμε να διακρίνουμε τρεις κύριους τύπους σπιτιών. Τα τούρκικα, τα σπίτια του εποικισμού και τα νεώτερα.
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή στο Καρυοχώρι ήρθαν 710 πρόσφυγες, οι οποίοι στεγάστηκαν στα τουρκικά σπίτια και στα σπίτια του εποικισμού που χτίστηκαν από το Κράτος. Προς ενίσχυση των προσφύγων το Κράτος προέβη σε αναδασμό το 1927, όπου μοίρασε 5.000.000 στρ. γης και διανομή 250.000 ζώων.
Με τον ερχομό της η προσφυγική γενιά δεν κατόρθωσε να φέρει τίποτα, εκτός από είδη πρώτης ανάγκης και μικροαντικείμενα.
Υπάρχουν όμως κάποια κειμήλια απ' την πατρίδα που δεν πρόκειται να χαθούν. Είναι οι άγιες εικόνες, αρχών 19ου αιώνα, που έφ&epuilon;ραν μαζί τους και βρίσκονται στον ιερό ναό Αγίου Δημητρίου.
O Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου χτίστηκε στα 1971-73 πάνω στα ερείπια του παλαιού κτίσματος που χρησίμευε ως ναός, ενώ τα πρώτα χρόνια του επαναπατρισμού χρησιμοποιήθηκε ως ναός το τουρκικό τζαμί, που υπήρχε στο χωριό. Είναι ναός ρυθμού βασιλικής με τρούλο και έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο. Πρόσφατα διακοσμήθηκε με αγιογραφίες μοναδικής καλλιτεχνικής αξίας, που έχουν τις βάσεις τους στη Βυζαντινή ή Μακεδονική τέχνη.
Το Καρυοχώρι διαθέτει και το εξωκλήσι Προφήτη Ηλία το οποίο χτίστηκε τον Ιούνιο του 1970. Ένα μικρό ορθογώνιο οίκημα με ξυλόγλυπτο τέμπλο στολίζει τον ομώνυμο γήλοφο. Η μνήμη του Προφήτου τιμάται στις 20 Ιουλίου και συνοδεύεται από πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Στο Καρυοχώρι υπάρχει και δραστηριοποιείται ο Ποντιακός- Μικρασιατικός σύλλογος «O Πρόσφυγας». Το 1982 μία παρέα ατόμων στο Καρυοχώρι συνεπαρμένη από την ιδέα της αναβίωσης ηθών και εθίμων του χωριού ξεκίνησε δειλά - δειλά τα βήματά του ο σύλλογος άτυπα μεν, ουσιαστικά δε με το ξαναζωντάνεμα του εθίμου «Μωμογέρια» ή «κοτσαμάνια» όπως συνηθίζεται να λέγεται. Το έθιμο αυτό της πρωτοχρονιάς έφερε στη μνήμη των γεροντότερων κατοίκων σκηνές από τη ζωή τους στην πατρίδα (Πόντος). Στη συνέχεια ο σύλλογος δραστηριοποιείται στη δημιουργία χορευτικού τμήματος μικρού και μεγάλου. Το 1994 ο σύλλογος αποκτά την τυπική του υπόσταση με την επίσημη αναγνώρισή του. Έκτοτε και κατόπιν επιτυχών προσπαθειών της Διοίκησης του γίνονται τριήμερες εκδηλώσεις του Πρόφητη Ηλία με παρουσίαση θεατρική, χορευτικών και λαϊκών συναυλιών. Τελευταία ο σύλλογος ξεφεύγει των τοπικών ορίων του Νομού Κοζάνης και έχει συμμετάσχει σε διάφορες εκδηλώσεις στην Ήπειρο μέχρι και στην Κρήτη, στο Πανκρήτιο φεστιβάλ.
Σκοπός βασικός του συλλόγου εκτός των καθιερωμένων της διατήρησης ηθών και εθίμων της παράδοσης και της πολιτιστικής μας ταυτότητας είναι η συνεκτικότητα στην ιστορική διαδρομή και η παραγωγή πολιτιστικών δομών.
Ήθη και έθιμα
Έθιμα Χριστουγέννων
Τη νύχτα των Χριστουγέννων ομάδες από παιδιά ηλικίας 15-25 ετών γύριζαν τα σπίτια και εκτελούσαν μια θεατρική παράσταση με κωμικό περιεχόμενο. Το έθιμο είναι παμπάλαιο και έχει σχέση με τους 3 μάγους της Γραφής. Περιέρχονταν όλα τα σπίτια ανεξαιρέτως χωρίς να αποβλέπουν σε είσπραξη χρημάτων και έψαλαν τα κάλαντα με συνοδεία λύρας.
Έθιμα Πρωτοχρονιάς
Παρόμοιο έθιμο με μικρές παραλλαγές. O θίασος είχε λιγότερα μέλη και το σενάριο δεν ήταν τόσο εντυπωσιακό. Γύριζαν τα σπίτια και έψελναν τα αντίστοιχα κάλαντα με την απαραίτητη συνοδεία λύρας.
Καλάντισμα
Έθιμο το οποίο έχει τις ρίζες του στα βυζαντινά χρόνια. Τα παιδιά κρατούσαν στο ένα χέρι το κάλαντο και στο άλλο το φανάρι. Πήγαιναν στα σπίτια και από καπνοδόχους ή φεγγίτες κατέβαζαν το κάλαντο πάνω στο οποίο ήταν μπηγμένο ένα μήλο. Στο μήλο πάνω οι σπιτονοικοκυραίοι κάρφωναν ένα νόμισμα, το οποίο τα παιδιά τραβούσαν πάνω και έδιναν τις απαραίτητες ευχές.
Έθιμα Πάσχα
Το Πάσχα γιορτάζονταν μεγαλόπρεπα και πανηγυρικά. Τηρούνταν όλες οι καθιερωμένες τελετές της Εκκλησίας και το τυπικό. Διοργανώνονταν χοροί και πανηγύρια ενώ για ένα τριήμερο γινόταν διαγωνισμός τσουγκρίσματος αυγών.
Έθιμα γάμου
Oι οικογένειες ζούσαν πατριαρχικά με αποτέλεσμα η αυτοτέλεια των αδελφικών οικογενειών να είναι δύσκολη. Oι νέες κοπέλες παντρεύονταν με την πρώτη ζήτηση ύστερα από τα 16-17 χρόνια.
Έθιμο του "Μας"
Δεν επιτρεπόταν στη νύφη να μιλάει με τους γονείς του άνδρα της και με τους συγγενείς. Με το έθιμο πίστευαν ότι περιφρουρείται ο απόλυτος σεβασμός της νύφης προς τους στενούς συγγενείς του συζύγου της.
Τοκετός - Λεχώνα
Έθιμο με το οποίο πίστευαν ότι προστατεύεται το νεογέννητο και η λεχώνα από βάσκανο μάτι. Η λεχώνα μέχρι το συμπλήρωμα 40 ημερών δεν επιτρεπόταν να βγει από το σπίτι. Δεν επιτρεπόταν μετά τη δύση του ηλίου ούτε συγγενείς ούτε και φίλοι να μπουν στο σπίτι να δουν το νεογέννητο. Υπήρχε επίσης ένας άγραφος νόμος προστασίας της εγκύου και της λεχώνας. Μόλις οι συγγενείς πληροφορούνταν τον αίσιο τοκετό επισκεπτόταν τη λεχώνα και προσέφεραν εκλεκτό φαγητό, υποχρεώνοντας τη λεχώνα να φάει έστω και μια κουταλιά. Επίσης υπήρχε το έθιμο του 'ασημώματος' και 'χρυσώματος' του νεογέννητου. Προσέφεραν χρήματα ή χρυσαφικά όπου πρωτοέβλεπαν το νεογέννητο.
Καλάντισμα
Παραμονή Χριστουγέννων σηκώνονταν, πήγαιναν στη βρύση και καλάντιζαν. Άφηναν δίπλα στη βρύση ένα κλαδί από ελιά, ψημένο στάρι και αλάτι και μετά έπαιρναν νερό. Ακόμη πίστευαν ότι εκείνη τη νύχτα, οι γυναίκες που δεν είχαν παιδιά θα είχαν τη δυνατότητα να τεκνοποιήσουν.
Δημογραφικά στοιχεία:
O πληθυσμός του Δ.Δ. Καρυοχωρίου από το 1920 έως το 1991:
1920............................ 704
1928............................ 634
1940............................ 788
1951............................ 725
1961............................ 667
1981............................ 678
1991............................ 634
2001............................ 598
