ΜΑΥΡΟΠΗΓΗ
Η ΜαυροπηγÞ εκτεßνεται στις νοτιοανατολικÝς παρυφÝς του λüφου Αγßου ΜÜρκου. Στα τÝσσαρα Üκρα του οικισμοý της, ποý συμπßπτουν με τα τÝσσαρα σημεßα του ορßζοντα, Ýχουν τα ΙερÜ τους οι προστÜτες «"¶γιοι του τüπου». Στο βορÜ ü «"¶γιος Νικüλαος», στο νüτο η Αγßα ΠαρασκευÞ, στα ανατολικÜ ο πολιοýχος «"¶γιος ΔημÞτριος» και στα δυτικÜ ü «"¶γιος ΜÜρκος». Η λαúκÞ παρÜδοση αναφÝρει üτι, οι «"¶γιοι ως Üγρυπνοι φýλακες κατÝλαβαν τις θÝσεις αυτÝς για να προστατεýουν τον οικισμü απü πτþσεις κεραυνþν και καταστροφÝς». ¹ παρÜδοση λÝγει ακüμη üτι, στον λüφο του 'Αγßου ΜÜρκου εßχε το ορμητÞριü του Ýνας φοβερüς δρÜκος ü οποßος κατÝστρεφε την περιοχÞ.
¼ "¶γιος ΜÜρκος μονομÜχησε κι σκüτωσε τον δρÜκοντα και Ýγινε κýριος του λüφου, στην κορυφÞ του οποßου εßναι στημÝνο μικρü ΕικονοστÜσι προς τιμÞν του.
Ιστορßα
Αρχαßοι Χρüνοι : Τα ερεßπια δýο ακροπüλεων, ποý υπÜρχουν στους λüφους του Αγßου ΜÜρκου και του ΜεγÜλου ΚÜστρου, συνολικÞς Ýκτασης 500 στρεμμÜτων και ßχνη οικισμοý στην θÝση « ΙσωμÜ », ανατολικÜ του ΜεγÜλου ΚÜστρου, μαρτυροýν, üτι στον τüπο αυτü Üκμασε κατÜ τους αρχαßους χρüνους πüλη κραταιÜ και πολυÜνθρωπη.
Νομßσματα
ΑργυρÜ των ΒασιλÝων ΑΜΥΝΤΑ και Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, και χαλκÜ των αρχαßων, Ρωμαúκþν και Βυζαντινþν χρüνων, τα üποια συνÝλεξαν απü την περιοχÞ των κÜστρων και του αρχαßου οικισμοý ü διδÜσκαλος και ¸κτακτος ΕπιμελητÞς ΑρχαιοτÞτων Αιμßλιος ΓιÜττας φυλÜσσονται στο Μουσεßο ΚοζÜνης και στη μικρÞ ΑρχαιολογικÞ ΣυλλογÞ ΜαυροπηγÞς. Δýο αποτμÞματα επιτýμβιων, απü μÜρμαρο, με επιγραφÝς στις οποßας διαβÜζονται ευκρινþς: «ΛΑΟΔΙΚΗ ΟΡΕ-ΣΤΟΥ ΗΡΩΙΣΣΗ» και «ΚΛΕΟΝΙΚΗ ΚΑΙΑΜΜΙΑ Η ΠΟΛΙΣ....», πÞλινα και χÜλκινα αγγεßα ελληνιστικþν και ρωμαúκþν χρüνων, αιχμÝς δορÜτων και βελþν και Üπειρα üστρακα αγγεßων προúστορικþν, ελληνιστικþν και ρωμαúκþν χρüνων συμπληρþνουν τις μαρτυρßες για την ζωÞ της σημαντικÞς αυτÞς ΕορδαúκÞς πüλεως.
Τουρκοκρατßα
Με την κατÜληψη της Μακεδονßας απü τους Τοýρκους, φαßνεται üτι Þ πüλη κατεστρÜφη και ελÜχιστοι απü τους κατοßκους διεσþθησαν. ΚατÜ το Ýτος 1750 πολλοß ¸λληνες απü διÜφορα μÝρη της τουρκοκρατοýμενης Μακεδονßας, Ηπεßρου και Θεσσαλßας εγκαταστÜθηκαν στην ΜαυροπηγÞ ως κολßγοι του Τοýρκου ΜπÝη για να βρουν ασφÜλεια και εργασßα. ΚατÜ την διÜρκεια του Μακεδονικοý Αγþνα, το χωριü χρησιμοποιÞθηκε ως ενδιÜμεσος σταθμüς της κεντρικÞς επιτροπÞς Αγþνος ΚοζÜνης και οπλαρχηγþν περιοχÞς Ασκßου. ΟμÜδα συνδÝσμων και τροφοδοτþν υπü την αρχηγßα των: Νßκου Αλεξßου και Καραχαρßση ΝικολÜου, με την συμπαρÜσταση üλων των κατοßκων του χωρßου, μετÝφερε τρüφιμα, üπλα και πυρομαχικÜ στα ανταρτικÜ σþματα. Το 1912, στην μÜχη ΚομÜνου ü Καραχαρßσης Νικüλαος, οδηγþντας τα αναγνωριστικÜ τμÞματα της 5ης Μεραρχßας του Ελληνικοý Στρατοý, συνελÞφθη υπü των Τοýρκων και κατακρεουργηθεß πριν την εισüδου τους στο χωριü. ¹ Κοινüτητα προς τιμÞν του και üλων των πεσüντων υπÝρ Πατρßδος ανÝγειρε Μνημεßο.
ΝÝοι χρüνοι
ΣημαντικÞ πρüοδος παρουσιÜζεται στην ζωÞ του χωριοý μετÜ τον Β Παγκüσμιο Πüλεμο. ¼ αναδασμüς του αγροκτÞματος ΜαυροπηγÞς, που Ýγινε κατÜ τα Ýτη 1965—66, αýξησε την παραγωγÞ δημητριακþν στο τριπλÜσιο.
Το Ýτος 1967 το χωριü απÝκτησε ηλεκτροφωτισμü, κατασκευÜστηκε εσωτερικü δßκτυο ýδρευσης και οι δρüμοι στρþθηκαν με αμμοχÜλικο.
ΓενικÝς πληροφορßες
ΥπÜρχει μικρÞ αρχαιολογικÞ συλλογÞ με αντικεßμενα πÞλινα, χÜλκινα και μαρμÜρινα αρχαßων και Ρωμαúκþν χρüνων και εικüνες Αγßων 19ου αιþνος.
