Το τοπίο αλλάζει δραματικά για πρώτη φορά, με αφορμή της Απελευθέρωση της περιοχής. Ένα ποθούμενο που για την πόλη μας ήρθε την 15^η Οκτωβρίου του 1912(βλ. τα σχετικά κείμενα της ιστοσελίδας). Πληθυσμιακές μεταβολές δεν φαίνεται να έχουμε τόσο άμεσα και σε μεγάλο βαθμό. Αυτό προκύπτει από μαρτυρίες κατά την απελευθέρωση της πόλεως, όπου αναφέρεται μικρός μόνο ελληνικός πληθυσμός. Λίγους μήνες αργότερα, ανάλογη εικόνα καταγράφει και η επίσημη Γεωργική έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο Δελτίο της Ελληνικής Γεωργικής Εταιρίας. Εκεί οι κάτοικοι χαρακτηρίζονται Οθωμανοί, με ενασχόληση αποκλειστικά γεωργική. Από τα παρατιθέμενα στοιχεία εξάγεται, ότι τα Καϊλάρια ήταν κατά πολύ μεγαλύτερα των άλλων χωρίων και πως η βασική καλλιέργεια ήταν το Σιτάρι και το Κριθάρι και λιγότερο το καλαμπόκι, όπου σε άλλες κοινότητες και αναμφίβολα μικρότερες το παρήγαγαν ως κύριο προϊόν, ακόμα και σε μεγαλύτερες ποσότητες.

Η έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκει στην πόλη πάλι τον ίδιο αριθμό Οθωμανών: 4000. Η διαφορά, πλέον, είναι και η παρουσία 1600 Ελλήνων, ικανών για να κάνουν έντονη για πρώτη φορά την παρουσία τους στα Καϊλάρια. Πέραν αυτού, όμως, το ίδιο το πολεμικό γεγονός, βρήκε τις δύο χώρες σε μια ακόμη εμπόλεμη κατάσταση. Ελλάδα και Τουρκία είχαν επιλέξει διαφορετικά στρατόπεδα. Δυστυχώς αυτό υπήρξε η αφορμή που οδήγησε την δεύτερη, στο να οργανώσει την σταδιακή εξουδετέρωση των Μικρασιατών ανδρών. Κάτι που είχε δρομολογηθεί ήδη, με αποφάσεις διαφόρων συνεδρίων των Νεοτούρκων προ του 1914 και εφαρμόσθηκε από το 1914 έως το 1918–19 δια των Ταγμάτων «Αμελέ Ταμπουρού». Έτσι οι άρρενες Έλληνες συγκεκριμένων ηλικιών, εκτοπίζονταν στα ενδότερα της Ανατολίας. Όπου και τους περισσότερους περίμενε ο θάνατος από τις κακουχίες. Ανάλογα, πάλι, προβλήματα είχαν προκύψει και στον Πόντο, όπου η τότε Ρωσική παρέμβαση αλλά και η τελική αποχώρηση των Τσαρικών στρατευμάτων, οδήγησε πολλούς Ποντίους στην εξόντωση ή την προσφυγιά.

Οι παραπάνω διώξεις, ανάγκασαν έναν αριθμό Ελλήνων να εγκαταλείψει τις πατρογονικές εστίες και να καταφύγει, το αργότερο έως το 1919(έτος αποβιβάσεως του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη και άρα προσωρινής λήξεως των Μικρασιατικών διώξεων), σε διάφορες πιο ασφαλείς περιοχές και μεταξύ αυτών την Ηπειρωτική Ελλάδα. Τμήμα τους εγκαταστάθηκε από το Κράτος και στα Καϊλάρια, δεδομένου ότι αρκετοί Γιουρούκοι δεν επέστρεψαν μετά την Απελευθέρωση του 1912 στα σπίτια τους ή σταδιακά αποχώρησαν από την περιοχή. Σε αντικατάσταση αυτών εστάλησαν εδώ Έλληνες, κυρίως Πόντιοι από το Κάρς αλλά και Θρακιώτες από το Κερμένι και το Καβατσίκ. Κατά τον Ανανία Νικολαΐδη, πρόσφυγα από την Κορόνιξα Αρδάσσης του Πόντου, 83 συνολικά οικογένειες μαζί με την δική του εγκαταστάθηκαν, τότε, στη πόλη.

Η Επαρχία τότε αριθμούσε 41 χωρία(σ.σ. σήμερα έχει 29), τα οποία συνέχιζαν να διοικούνται εκ των Καϊλαρίων, παρά το ασθενές, ακόμη, του Ελληνικού των πληθυσμού(φαίνεται πως οι Οθωμανοί κατοικούσαν σε 33 από αυτά συμπεριλαμβανομένων και των Καϊλαρίων κάτι που καταδεικνύει σχετική οικιστική και κτηματική καταγραφή της 13^ης Μαρτίου του 1923).

Πίνακας

υπαγομένων στην Επαρχία Καϊλαρίων κοινοτήτων

κατά τις πρώτες δεκαετίες του Κ΄ αιώνος