Το ελληνικόν ορμητικόν ρεύμα, αφού εσάρωσε μέχρι Κοζάνης την Μακεδονίαν από την τουρκικήν λέραν, δεν σταματά, αλλά ορμητικώτερον τώρα τρέχει προς όλας τας διευθύνσεις της Μακεδονίας, ίνα φέρη εις πέρας τον καθαρισμόν. Ο από Σαραντάπορον καταδιωχθείς τουρκικός στρατός επορεύθη προς το Ν.Α. μέρος της Μακεδονίας προς υπεράσπισιν της Μακεδόνικης πρωτευούσης, στρατοπεδεύσας εις Γιαννιτσά. Κατά τούτων εβάδισεν, ως είπομεν, το μέγιστον μέρος του στρατού. Έτερον μέρος τουρκικού στρατού είχε κατέλθει προς τα Καϊλάρια όπως αποκόψη την πορείαν του ελληνικού στρατού προς αυτά και προς το ΣόροΒιτς και εν γένει προς το Μοναστήριον. Κατά τούτων επορεύθη ο στρατός, ο καταλαβών την Κοζάνην. Τα Καϊλάρια απέχουσι της Κοζάνης 8 περίπου ώρας. Η προς αυτά άγουσα είναι αμαξιτός δρόμος, όστις διέρχεται διά μέσου ευφορωτάτων πεδιάδων. Δεξιά και αριστερά του δρόμου εις μεγάλας αποστάσεις υψούνται χιονοσκεπή όρη και Βουνά. Μεταξύ των ορέων τούτων εκτείνεται πεδιάς γεμάτη από χωρία. Σημειώσατε δε, ότι οι Τούρκοι κάτοικοι είναι μάλλον άγριοι και αιμοχαρείς είναι οι λεγόμενοι Κονιάροι οι οποίοι τον Γκιαούρ τον εθεώρουν ως δούλον, και δεν το είχον τίποτε να τιμωρώσιν αυτόν διά μιας ασήμαντου βεβαίως κατ' αυτούς σφαγής. Ο ηρωϊκός στρατός μας λοιπόν εις την πορείαν του συναντά και αυτό το κακόν, ήτοι τους ανυπότακτους χωρικούς.
Έχει να παλαίση τώρα με πολλά στοιχεία. Έχει να παλαίση με τον βροχερόν και χιονοσκεπή καιρόν.
Έχει να παλαίση με τους ανυπότακτους χωρικούς και με το κύριον σώμα του τουρκικού στρατού. Και το λυπηρόν ήτο ότι ο δρόμος από την ακατάπαυστον βροχήν, κατέστη αδιάβατος, ένεκα της λάσπης. Προ πάντων δε κατέστη δυσκολωτάτη η μεταφορά των κανονιών και των διαφόρων μεταγωγικών. Πολλά άλογα εξαντληθέντα από την κόπωσιν, έπιπτον και έμενον εις τον τόπον. Δεζιά και αριστερά του δρόμου, έκειντο τα πτώματα των τοιούτων αλόγων εκτάδην, προς χαράν των διαφόρων ορνέων.
Προ πάντων δε μεγίστας δυσκολίας συνήντησαν τα αποσπάσματα του στρατού μας, τα οποία εστάλησαν διά να καταλάβωσι τα διάφορα χωρία. Αυτά επάλαισαν κα8' όλων των στοιχείων της φύσεως. Επέρασαν πυκνότατα δάση, χιονοσκεπή βουνά, υπέφερον από την πείναν, επειδή δυσκολωτάτη καθίστατο η μεταφορά των μεταγωγικών. Προσετέθη δε εις όλα αυτά τα κακά και η πανούργος αντίστασις των αγρίων Κονιάρων. Κεκλεισμένοι εις τας οικίας των οι κάτοικοι επυροΒόλουν κατά των στρατιωτών μας από τα παράθυρα. Με μίαν επίθεσιν βεβαίως ούτοι παρεδίδοντο, αλλά είχομεν και λυπηρά συμβάντα.
Μετά τοσαύτα δεινοπαθήματα εις όλα τα χωρία της περιφερείας αυτής εκυμάτισεν η κυανόλευκος αντί της κυριάρχου ημισελήνου. Οποίον θαύμα συνετελέσθη! Εκεί όπου δεν ηδύνατο ο Έλλην να είπη την εθνικότητα του, τώρα και εις αυτά τα τουρκόσπιτα υπερηφάνως κυματίζει η κυανόλευκος. Μύθοι σου φαίνονται, ω αναγνώστα. Διά να εννοήσης το ελληνικόν μεγαλείον καλά καλά, πρέπει να διέλθης αυτά τα μέρη. Θα νομίσης ότι ίστασαι επί υψίστου πύργου και Βλέπεις κάτω εις το Βάθος ένα ταπεινωμένον πλάσμα, σκύΒον ενώπιον σου με τεμενάδες. Μη απατηθής. Το δυστυχές αυτό πλάσμα είναι το ον εκείνο ενώπιον του οποίου έως χθες, ίστασο ως δούλος, φέρων το όνομα Γκιαούρ. Το δυστυχές εκείνο πλάσμα, είναι εκείνο το ον, το οποίον με μίαν μονοκονδυλιάν σε έσΒυνεν από το πρόσωπον της γης. Μη απατηθής λέγω ενώπιον σου είναι η πανούργος αλώπηζ, η οποία εδέθη από μίαν μαγικήν δύναμιν, την ελληνικήν. Προς το ον αυτό θα φανής ως Έλλην ευγενής και θα το μεταχειρισθής ευαγγελικώς. Χωρίς να το θέλης, ενώπιον τοιούτου θεάματος, αισθάνεσαι μίαν μεγαλοπρεπή υπερηφάνειαν, αισθάνεσαι ότι εμεγάλωσες. Τιμή και δό£α εις τους ήρωας μας, οι οποίοι εχάρισαν μιαν τοιαύτην δύναμιν, οι οποίοι μας ανεβίβασαν από ένα τάφον που ευρισκόμεθα, εις τοιούτον ύψος εθνικόν. Ευτυχή, ευτυχέστατον θεωρώ εμαυτόν, διότι η§ιώθην να γίνω θεατής τοιούτου μεγαλείου αφάνταστου. Ευτυχέστατος είμαι, διότι αχορτάστως εκ του πλησίον εφίλησα και ενηγκαλίσθην τους αθανάτους ήρωας μας, τους δωρητάς τοιούτου μεγαλείου εις ημάς προ πάντων, οι οποίοι είμεθα έως χθες περιφρονημένοι πανταχού.
Τους περιφρονητάς μας αυτούς τώρα εσκέπασεν η κυανόλευκος, το σύμβολον τούτο της δυνάμεως μας.
Αφού λοιπόν τα αποσπάσματα κατέλαΒον τα διάφορα χωρία, το κύριον σώμα πορεύεται ορμητικόν προς τα Καϊλάρια. Τεσσάρας ώρας έ£ω της Κοζάνης αριστερά του δρόμου εις μικράν απόστασιν απ' αυτού υψούνται λόφοι δασώδεις, πλησίον των οποίων υπάρχουσι 2-3 τουρκικά χωρία. Τους λόφους τούτους είχε καταλάβει ισχυρά τουρκική δύναμις ήτις ενόμιζεν ότι δεν είχεν αναγνωρισθή. Ω του θαύματος όμως! Ενώ επροχώρει ο στρατός αμέσως δίδεται διαταγή παρατάξεως πλησίον τούτων των
λόφων. Έκπληκτοι έμειναν οι στρατιώται, διότι ουδεμίαν είδησιν είχον περί της τοιαύτης εχθρικής δυνάμεως. Τίποτε δεν διεκρίνετο επί των βουνών. Μόνον εβασίλευεν η σιγή. Και όμως υπήρχεν εχθρός. Πώς ανεκαλύφθη τούτο έμεινεν ανεξήγητον. Μόλις έγινεν η παράταξις προ των θεωρουμένων ερήμων λόφων, αμέσως ακούονται οι κανονιοβολισμοί από αυτόν, εις τους οποίους απαντά η γλυκύτατη φωνή των κανονιών μας. Αι οβίδες των Τούρκων έπιπτον πλησίον του πεζικού μας, άλλοτε διήρχοντο άνωθεν των κεφαλών των. Το δε ευζωνικόν ακαταπαύστως βάλλει κατά του εχθρού. Ηναγκάσθη το πεζικόν τότε να μετατοπισθή εκατόν βήματα προς τα όπισθεν εις ασφαλέστερον μέρος. Οι Τούρκοι ιδόντες την μετατόπισιν ενόμισαν, ότι εγένετο οπισθοχώρησις. Ορμώσι λοιπόν εκ των προχωμάτων των και φωνάζοντες, προχωρούν προς τα εμπρός. Οι εύζωνοι ιδόντες την σκηνήν αυτήν, υπέθεσαν ότι πράγματι είχε γίνει οπισθοχώρησις. Δεν χάνουν καιρόν ακάθεκτοι ορμούν προς τα εμπρός φωνάζοντες προς τους συναδέλφους των στρατιώτας "εμπρός ουρέ παιδιά και εφαγαμεν τα σκυλιά, εμπρός και φάγαμεν τους γουρουνομότηδες". Και ούτω προχωρούντες ορμητικώς προς τα εμπρός επιχειρούσι κυκλωτικήν κίνησιν. Τούτους ακολουθεί το πεζικόν. Οι Τούρκοι φοΒηθέντες την περικύκλωσιν πανικόβλητοι οπισθοχωρούσι, τινές δε αιχμαλωτίζονται. Ως εκ της επιθέσεως έπεσαν πληγωμένοι αρκετοί εύζωνοι. Εκ τούτων εις ευρέθη μόνος επί του πεδίου της μάχης πληγωμένος εις τον δεξιόν βραχίονα. Εις αξιωματικός του πεζικού, ενώ εγίνετο η επίθεσις, εστάθη ίνα φωνάξη ένα νοσοκόμον, διά να μεταφέρη τον τραυματίαν εις το φορητόν χειρουργείον. Αντί ευχαριστήσεως ο πληγωμένος ήρως, ηγέρθη και μετά θυμού κινών την άλλην χείρα εφώναξε προς τον αξιωματικόν "τρέξε κυρ καπετάνιε, τρέξε και είναι σιμά τα σκυλιά. Τρέξε να πάρης τα κανόνια και δεν τα αφήκαν τα σκυλιά" και ορμά εμπρός το λεοντάριν διά να προφθάση τα κανόνια. Ιδού ποίους άνδρας η Ελλάς παρουσίασεν επί του πεδίου της τιμής της πατρίδος κατά το 1912. Κρατών το σπασμένο του χέρι το λεοντάριν, το βλέμμα του είχεν εστραμμένον προς τα τουρκικά κανόνια. Δεν ησθάνθη πόνον από το χέριν. Επόνεσεν η καρδία του, όταν είδεν, ότι οι Τούρκοι δεν αφήκαν τα κανόνια, ως έπραξαν εις το Σαραντάπορον. ΔΓ αυτό θυμώνει προς τον αξιωματικόν, διότι δεν εφρόντισε να θεραπεύση τον πόνον ο οποίος ήτο γενικός και εφρόντιζε δι' ένα σπασμένο χέρι. "Καίτοι ολίγον έλειψε να με κτυπήση εις το μάτι, μου έλεγεν ο αξιωματικός, από τας κινήσεις της χειρός του, εν τούτοις εδικαιολόγησα τον γενναίον μου στρατιώτην. Ελυπήθην μόνον, διότι δεν εσημείωσα το όνομα του".
Επί του πεδίου της μάχης εγκατελείφθησαν πλείστα τουρκικά πτώματα, τα οποία οι ομόφυλοι των αφήκαν άταφα, διά τροφήν των ορνέων. Οι ημέτεροι ήτο αδύνατον να περισυλλέξωσιν όλα τα τουρκικά πτώματα και να τα θάψωσι, διότι προέβησαν μετά μεγίστης ταχύτητος εις την καταδίωξιν του εχθρού, όπως μη δώσωσι καιρόν εις αυτόν να ανασυνταχθή.
Μετά την ήτταν του εχθρού, ο προς τα Καϊλάρια δρόμος έμεινεν ανοικτός.